Kwestia daty początkowej naliczania odsetek, w przypadku roszczeń bezterminowych, od wielu lat budzi wśród prawników spory. Wyrazem tego jest także niejednolite orzecznictwo sądów. Czy zatem odsetki należy liczyć od daty wezwania, od daty sporządzenia opinii przez biegłego, czy może od daty doręczenia opinii stronie pozwanej, a może od daty wyrokowania? W przypadku trwających wiele lat sporów roszczenie odsetkowe może stanowić sporą kwotę i tym samym może stanowić znaczne obciążenie dla podmiotu, który jest zobowiązany do zapłaty.
Wątpliwości w tym zakresie nabrał także Sąd Apelacyjny w Poznaniu w jednej ze spraw prowadzonych przez prawników z SWS Kancelarii Prawnej Strykowski Wachowiak sp.k. Proces dotyczył odszkodowania za zmniejszenie wartości nieruchomości powodów w związku z wprowadzeniem uchwałą Sejmiku Województwa Wielkopolskiego obszaru ograniczonego użytkowania (art. 129 ustawy prawo ochrony środowiska). Sąd Apelacyjny zadał Sądowi Najwyższemu następujące pytanie prawne:
„Czy dłużnik, który nie spełnia bezterminowego świadczenia pieniężnego mimo wezwania wierzyciela winien zapłacić odsetki ustawowe za opóźnienie przewidziane w art. 481 par 1 k.c. od momentu popadnięcia w opóźnienie w rozumieniu art. 455 k.c. czy od momentu ustalenia przez sąd wysokości odszkodowania (art. 363 par. 2 k.c.) względnie od chwili wyrokowania?”
W odpowiedzi, Sąd Najwyższy wyraził swoje stanowisko podejmując następującą uchwałę:
„Zasądzenie odszkodowania za szkodę określoną art. 129 ust. 2 w zw. z art. 136 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 1396 z późn. zm.) według cen z dnia jego ustalenia nie wyłącza przyznania odsetek za opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia.”
Jest to uchwała z dnia 8 listopada 2019 roku w sprawie o sygn. akt: III CZP 32/19.
Co w praktyce oznacza powyższa uchwała? Otóż Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, iż tak naprawdę to, od kiedy rozpoczyna swój bieg roszczenie odsetkowe zależy zawsze od konkretnego stanu faktycznego, który ma obowiązek zbadać sąd rozpoznający sprawę. Nie da się wprowadzić odgórnie prostej i jednoznacznej zasady w tym zakresie, która byłaby odpowiedzią na wątpliwości stron w różnych – co do okoliczności faktycznych – sprawach.
Co ciekawe jednak, Sąd Najwyższy dał w powyższej uchwale szereg wskazówek, które pozwalają ukierunkować orzecznictwo w zakresie roszczeń odsetkowych.
Między innymi wskazał, że odsetki obecnie, w przeciwieństwie do sytuacji sprzed lat, nie pełnią już funkcji waloryzacyjnej, a jedynie stanowią sankcję za opóźnienie w spełnieniu świadczenia. Początek okresu opóźnienia, za który przysługują odsetki wyznacza wymagalność roszczenia, czyli chwila, w której świadczenie powinno być spełnione. Zasady określania wymagalności reguluje art. 455 k.c., zgodnie z którym świadczenia powinno zostać spełnione w terminie oznaczonym, bądź wynikającym z właściwości zobowiązania, a jeśli termin nie może zostać sprecyzowany w ten sposób, świadczenie powinno być zrealizowane niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania.
Sąd Najwyższy podkreślił, że wyroki zasądzające odszkodowanie nie mają charakteru konstytutywnego, tylko deklaratywny, a zatem zasadą powinno być naliczanie odsetek, w przypadku roszczeń bezterminowych, od daty wezwania. Ta zasada może jednak doznawać pewnych ograniczeń. Zdaniem Sądu Najwyższego, wykazanie zaistnienia owych odstępstw od reguły jest rolą dłużnika, a nie wierzyciela. Te szczególne okoliczności, które sprawiają, że dłużnik potrzebował więcej czasu na spełnienie świadczenia, a co za tym idzie, nie rozpoczął biegu termin roszczenia odsetkowego bezpośrednio po wezwaniu, musi wykazać zobowiązany do świadczenia. Istotne jest także, by wezwanie do zapłaty było konkretne i odnosiło się do okoliczności sprawy. Wskazane jest także, by opiewało na konkretną kwotę, której podstawy są jasne dla dłużnika.
Co ciekawe, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że problem pojawia się m.in. w odniesieniu do świadczeń, których wysokość jest ocenna (np. zadośćuczynień przyznawanych na podstawie art. 445 par. 1 k.c.) i wymaga dostępu do informacji o okolicznościach wpływających na rozmiar szkody i oszacowanie należnego zadośćuczynienia. Przyjmuje się, że w wypadku, kiedy fakt doznania krzywdy oraz jej rozmiar są ewidentne i umożliwiają określenie typowego w takich wypadkach świadczenia kompensacyjnego, odsetki ustawowe powinny być naliczane od dnia wezwania dłużnika do spełnienia tego świadczenia, jeżeli natomiast konieczne są szczegółowe badania, bądź dopiero z upływem czasu ujawniają się nowe istotne okoliczności, termin opóźnienia w spełnieniu świadczenia powinien zostać określony z ich uwzględnieniem.
Sygn. akt: III CZP 32/19.