Zakaz konkurencji jest instytucją prawa pracy, która ma na celu ochronę interesów gospodarczych pracodawcy. Zobowiązanie do powstrzymania się od podejmowania działalności konkurencyjnej w stosunku do pracodawcy może obejmować zarówno czas trwania stosunku pracy, jak również okres po jego rozwiązaniu.
Pomimo niezawarcia umowy o zakazie konkurencji pracodawcę chronią przepisy Kodeksu pracy, które ustanawiają dla pracownika obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy. Naruszenie tego obowiązku oceniane jest jednak przez sądy każdorazowo indywidualnie, stąd też w interesie pracodawcy jest doprecyzowanie zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej w umowie zawartej z pracownikiem.
Zakaz konkurencji podczas trwania stosunku pracy
W myśl art. 1011 § 1 Kodeksu pracy pracodawca może zawrzeć z pracownikiem odrębną umowę, obejmującą zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy. Umowa ustanawiająca zakaz konkurencji powinna być zawarta zawsze w formie pisemnej (także w postaci elektronicznej z bezpiecznym podpisem elektronicznym, co wynika z art. 78 § 2 Kodeksu cywilnego w związku z art. 300 Kodeksu pracy).
Pracownik, który nie dotrzyma postanowień umowy, ponosi odpowiedzialność materialną za szkodę, którą wyrządził ze swojej winy pracodawcy. Pracodawca może zatem dochodzić od takiego pracownika odszkodowania (na zasadach określonych w rozdziale I działu V Kodeksu pracy w związku z art. 1011 § 2 Kodeksu pracy). Warto mieć na uwadze, iż na pracodawcy ciąży obowiązek wykazania okoliczności uzasadniających odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody.
Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (klauzula konkurencyjna) uregulowana jest w przepisie art. 1012 Kodeksu pracy. Przedmiotową umowę można zawrzeć z pracownikiem posiadającym dostęp do szczególnie ważnych informacji (stanowiących np. tajemnicę przedsiębiorstwa).
W umowie należy określić czas obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy.
Przedmiotowy zakaz przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa, w razie ustania przyczyn uzasadniających zawarcie takiej umowy lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania (rozumianego zarówno jako niewypłacenie odszkodowania, jak również opóźnienie jego wypłacenia).
Z kolei, jak wynika z orzecznictwa, podjęcie przez pracownika działalności konkurencyjnej nie zwalnia pracodawcy z wypłaty odszkodowania. Istotne może okazać się więc wskazanie w umowie postanowień, które pozwolą na jej rozwiązanie w przypadku zaistnienia konkretnych przyczyn, a także zastrzeżenie kary umownej (na podstawie art. 483 Kodeksu cywilnego w związku z art. 300 Kodeksu pracy), które będzie miało taki skutek, iż w razie naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji pracodawca nie będzie musiał wykazywać powstania szkody i jej wysokości. Pracownik niewywiązujący się z umowy będzie zatem obowiązany do wypłaty wskazanej w umowie kwoty. W razie niezastrzeżenia w umowie powyższych postanowień, pracodawca będzie mógł dochodzić odszkodowania jedynie na zasadach ogólnych.