Zgodnie z przepisem art. 152 § 1 Kodeksu pracy, każdemu pracownikowi przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego. Pod pojęciem urlopu wypoczynkowego rozumie się coroczne, płatne, nieprzerwane zwolnienie pracownika od wykonywania pracy, którego celem jest umożliwienie pracownikowi regeneracji sił po dłuższym okresie pracy.
Do głównych cech urlopu wypoczynkowego zalicza się:
- powszechność: urlop wypoczynkowy jest powszechnym prawem każdego pracownika, co oznacza, iż przysługuje każdej osobie świadczącej pracę na podstawie umowy o pracę, niezależnie od podstawy nawiązania tego stosunku pracy, wymiaru czasu pracy, zajmowanego stanowiska czy też stażu pracy;
- coroczność: prawo do jego wykorzystania powstaje w cyklicznych, tj. rocznych odstępach czasu;
- odpłatność: pracownikowi za okres pozostawania na urlopie wypoczynkowym przysługuje prawo do wynagrodzenia w takiej samej wysokości jaką by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował;
- nieprzerwany charakter: urlop co do zasady powinien zostać wykorzystany przez pracownika jednorazowo w całości (przepisy umożliwiają jednak pracownikowi podział części urlopu według jego potrzeb);
- niezbywalność: pracownik nie może zrzec się prawa do tego urlopu, a pracodawca nie może go tego prawa pozbawić.
Zasady nabywania urlopu wypoczynkowego
Wymiar urlopy wypoczynkowego jest uzależniony od ogólnego stażu pracy. Pracownikowi zatrudnionemu krócej niż 10 lat przysługuje prawo do 20 dni urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym. Natomiast osobom zatrudnionym co najmniej 10 lat przysługuje 26 dni urlopu. W przypadku osób zatrudnionych
w niepełnym wymiarze czasu pracy wymiar urlopu jest proporcjonalnie umniejszany. Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy w roku kalendarzowym nabywa prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa 1 stycznia każdego kolejnego roku kalendarzowego w pełnym wymiarze.
Zasady udzielania urlopu wypoczynkowego
Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo. Urlopu niewykorzystanego w tym terminie należy udzielić pracownikowi najpóźniej do końca września następnego roku kalendarzowego.
Co do zasady urlopy wypoczynkowe winny być udzielane zgodnie z planem urlopów sporządzanym przez pracodawcę, który powinien jednak pod uwagę wnioski pracowników. Pracodawca może zrezygnować z przygotowania planu urlopów w przypadku, gdy wyrazi na to zgodę zakładowa organizacja związkowa albo też gdy taka organizacja nie działa w zakładzie pracy.
Pomimo wyznaczenia terminu urlopu wypoczynkowego prawo pracy daje zarówno pracownikowi, jak i pracodawcy możliwość jego przesunięcia. W tym celu pracownik może złożyć umotywowany ważnymi przyczynami wniosek. Pracodawca zaś może dokonać przedmiotowego przesunięcia jednostronnie z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy.
Najdalej idącą ingerencją pracodawcy w termin urlopu jest odwołanie pracownika z urlopu. Instytucja ta może być wykorzystana przez pracodawcę jedynie wówczas gdy pracownik przebywa już na urlopie, a jego obecności w zakładzie pracy wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. W przypadku spełnienia tych przesłanek i skorzystania przez pracodawcę z prawa do odwołania pracownika z urlopu pracownik jest obowiązany stawić się w zakładzie pracy. Pracodawca jest natomiast zobowiązany do zwrotu pracownikowi kosztów poniesionych przez niego w związku z odwołaniem go z urlopu, a także udzielić mu urlopu w uzgodnionym z nim terminie.