W niniejszym artykule przedstawimy niedawno wydane orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2020 r. (sygn. akt I NSNc 28/19), które odnosi się do sytuacji, w której wysokość odsetek przewyższa wysokość długu. Stan faktyczny wygląda następująco:
Pożyczkobiorca zawarł z pożyczkodawcą (w tym przypadku osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą) umowę pożyczki. Pożyczka wynosiła 4.455,00 zł. Termin jej spłaty kończył się w dniu 24 sierpnia 2006 r. wraz z odsetkami umownymi w wysokości 84,64 zł. W umowie zastrzeżono, że w przypadku niespłacenia pożyczki wraz z odsetkami w ustalonym terminie, pożyczkobiorca obowiązany będzie do zapłaty odsetek karnych w wysokości 30% za każdy rozpoczęty miesiąc zwłoki. Pożyczkobiorca nie spłacił pożyczki w przewidzianym w umowie terminie.
Pożyczkodawca wystąpił do sądu o zapłatę kwot wynikających z zawartej umowy pożyczki. W nakazie zapłaty w postępowaniu upominawczym Sąd Rejonowy orzekł, że pozwany w ciągu dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłaty powinien zapłacić powodowi kwotę 12.536,67 zł wraz z umownymi odsetkami w wysokości 30% w skali miesiąca od dnia 26 lutego 2007 r. do dnia zapłaty. Nakaz zapłaty uprawomocnił się w dniu 17 kwietnia 2007 r. Prokurator Generalny wniósł skargę nadzwyczajną, powołując się na rażące naruszenie prawa i na zapewnienie zgodności orzeczenia z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uznała, że dysproporcja pomiędzy oznaczoną w umowie kwotą pożyczki, a wynikającą z nakazu kwotą do zapłaty wskazuje, iż określone w umowie oprocentowanie jest sprzeczne z treścią art. 359 § 21 k.c., a ponadto sprzeczne również z celem umowy pożyczki, którym nie może być nadmierne wzbogacenie po stronie pożyczkodawcy i faktyczne doprowadzenie pożyczkobiorcy do pozbawienia go jakiejkolwiek możliwości spłaty zadłużenia.
Niezastosowanie przez Sąd Rejonowy, który wydał zaskarżony nakaz zapłaty, art. 359 § 21 k.c. i art. 359 § 22 k.c. doprowadziło do znaczącego uszczerbku w sferze prawnej pozwanego, powodując obciążenie go zobowiązaniem aktualnie przewyższającym pierwotny dług, naruszając w ten sposób zasadę zaufania obywatela do państwa i godząc w bezpieczeństwo prawne pozwanego.
Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego i uchylił w całości zaskarżony nakaz zapłaty. Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego wskazała bowiem, że celem umowy pożyczki nie może być nadmierne wzbogacenie po stronie pożyczkodawcy i faktyczne doprowadzenie pożyczkobiorcy do pozbawienia go jakiejkolwiek możliwości spłaty zadłużenia.